Boekverslag : Betje Wolff & Aagje Deken - Sara Burgerhart / De Historie Van Mejuffrouw Sara Burgerhart
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2225 woorden.

1. Primaire Gegevens

Titel: De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

Auteur: Elisabeth (“Betje”) Wolff (1738-1804) en Agatha (“Aagje”) Deken (1741-1804)

Verschenen in: 1782

Genre: Brievenroman

Aantal brieven: 175 brieven

Literaire stroming: Historische Nederlandse Literatuur, De Verlichting



2. De Inhoud

De hoofdpersoon in de brievenwisselingen is Sara (“Saartje”) Burgerhart. Haar vader is voor zijn 40e leeftijd gestorven aan longontsteking (“de pleuris”) en haar moeder wat later aan de ziekte TBC (“de tering”). Doordat ze nu een wees was geworden had haar moeder de voogdij aan haar zuster Suzanne Hofland, dus Sara’s tante, en aan de mijnheer Abraham Blankaart toegewezen. Daar schrijft ze veel brieven naar haar vriendin Anna Willis (“Naatje”). Ze heeft het er echter niet naar haar zin en krijgt de mogelijkheid om in het pension bij de weduwe Spilgoed-Buigzaam in te trekken. Daar woont ook Aletta Brunier (“Letje”) dat Sara’s jeugdvriendin is waar ze veel mee schreef. Hier heeft ze het een stuk beter en krijgt verschillende aanzoeken van mannen. Nadat ze aangerand is door de losbol R., doet ze het wat rustiger aan en besluit dat Hendrik Edeling de juiste man voor haar is. Ze besluiten te trouwen, maar de vader van Hendrik is hier tegen door een godsdienstige reden: Sara is gereformeerd en Hendrik is een Lutherse. Dan krijgt Sara nog een jaloerse brief van Cornelia Hartog die een oogje op Hendrik heeft. Uiteindelijk wordt met behulp van de dominee Everard Redelijk en Abraham Blankaart toestemming voor het huwelijk gegeven.

Later trouwen ook nog Aletta Brunier met Willem Willis, Anna Willis trouwt met ds. Smit en Adriana Nijverhart met Cornelis Edeling. Met tante Hofland loopt het minder goed af: ze wordt beroofd door broeder Benjamin en Cornelia Slimpslamp. Sara Burgerhart en Hendrik Edeling krijgen een gelukkig huwelijk en 5 kinderen.



3. De Persoonlijke Beoordeling



Betogende tekst: Een nieuw geluid (schema zie bijlage 1)



De brievenroman van Sara Burgerhart is een bijzondere manier waarmee de geschiedenis herleeft wordt met behulp van geschreven brieven door haarzelf en de personen in haar omgeving. Haar leven wordt door deze brievenwisselingen openbaart aan de buitenwereld. Elke brief is vanuit een bepaalde persoon met een bepaalde houding en bedoeling geschreven, waardoor de kijk vanuit verschillende personen op bepaalde onderwerpen duidelijk wordt. Herhalingen zijn hierdoor wel onvermijdbaar, maar dat maakt de brieven zeker niet minder interessant. De onderlinge relaties worden ook duidelijk door deze brieven. Zo zijn er o.a. relaties tussen Sara’s voogd Suzanne Hofland en haar zus Cornelia Slimpslamp; Sara Burgerhart en haar vriendin Anna Willis; Hendrik Edeling en zijn vriendin Sara Burgerhart.

Sara’s leven wordt door een groot aantal personen door verschillende gezichtspunten gezien. Zo is haar tante Hofland in het begin van de brievenroman al een duidelijk voorbeeld: Sara is “onkerkelijk vroom” en dat accepteert haar tante niet. Ook haar zus Cornelia Slimpslamp staat aan tante Hofland’s zijde: “Saartje’s ziel zit in ’t gestoelte des spotters, en omdat zij de geest der onderscheiding zo niet heeft, legt zij alles zo vleselijkjes uit en zou ons wel eens stinkende kunnen maken bij goddeloze mensen” (6e brief, C. Slimpslamp aan S. Hofland). Hendrik Edeling, die niet tot de strenggelovigen behoorde, zag al gauw iets in Sara wat hem helemaal van slag bracht: “Wat zal mijn leven, wat zullen mijne goederen zin, zonder u, o mijne zielsbeminde? Ik zal hopen! Uw hart is immers nog vrij?” (92e brief, H. Edeling aan S. Burgerhart). Anna Willis is nogal van stuur omdat Sara al een tijd niet meer heeft geschreven. Ze is bovendien jaloers op Aletta Brunier, omdat zij volgens haar meer aandacht krijgt van Sara: “O gij kenster van mijn hart, lieve Burgerhart, zend mij spoedig een brief (…). Laat mij toch weten, of gij nog aan mij denkt; of gij mij nog bemint; of gij wèl zijt; of al uwe vrienden wèl zijn? Kortom, meld mij alles wat u betreft. Hemel! ik wist niet, dat ik u zoo teeder beminde!” (86e brief, A.Willis aan S. Burgerhart).

Tenslotte wordt Sara’s leven beïnvloed door deze brieven. Zo laat Aletta Brunier weten dat Sara welkom is in huize Spilgoed-Buigzaam omdat ze graag weg wilt bij haar tante. Weduwe Spilgoed laat vervolgens via een brief weten dat Sara welkom is. Bij haar tante heeft ze het namelijk niet naar haar zin en beschouwt ze de brieven die ze schrijft als haar leven. Soms was ze zelfs liever dood, zoals ze zegt in een brief aan Aletta Brunier: “Dikwijls heb ik gewenst, dat ik ook maar dood was: maar ’t is of de dood ons beter kent, dan wij ons zelven” (8e brief, S. Burgerhart aan A. Brunier).



Door de persoonlijke brieven is elk taalgebruik anders, maar toch origineel en mooi op een ouderwetse manier. Door het ouderwetse taalgebruik zitten er ook veel onbekende uitdrukkingen en woorden bij, zoals „ooren laten aannaaien (100e brief)”, wat “zich iets laten wijsmaken” betekent. Door dit taalgebruik van het tijdsbestek waarin het geschreven is en het verhaal zich ook afspeelt, waan je je echt in de geschiedenis. Doordat de taal in de brieven, de houdingen tussen de personen en de wijze van handelen zo verschillen van de huidige maatschappij, is het een interessant verhaal voor onze samenleving.



4. Titelverklaring

De titel luidt: De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart. In het verhaal wordt de geschiedenis van Sara Burgerhart dus opgehelderd. Dit gebeurt aan de hand van correspondentie door middel van brieven tussen verschillende personen. Niet alle brieven zijn geschreven door of gericht aan Sara, er zijn er ook veel tussen andere personen die een rol spelen in Sara’s leven. Om precies te zijn: van de 175 brieven zijn er 44 aan Sara gericht en 35 door Sara geschreven. De grote lijn van deze brieven bestaat dus uit het leven van Sara, al dan niet door andere personen dan haarzelf beschreven.



. De Verdieping

De schrijfsters Elisabeth (“Betje”) Wolff (1738-1804) en Agatha (“Aagje”) Deken (1741-1804) (zie volgende pagina voor de foto’s) hebben zich bij het schrijven van de brievenroman sterk laten beïnvloeden door de literaire stroming van die tijd. Het verhaal over Sara Burgerhart speelt zich af in dezelfde tijd dat ze het geschreven hebben.



Betje Wolff Aagje Deken



Doordat de handschriften van beide schrijfsters zijn zoekgeraakt, weten we niet wat Betje en wat Aagje heeft geschreven. Het is wel de eerste oorspronkelijke Nederlandse roman in brieven die in ons land verschenen is.

In de achttiende eeuw, waarin ze voornamelijk leefden en hun werk geschreven hebben, was De Verlichting de literaire stroming die haar invloed heeft uitgeoefend. Het verstand, de rede, de vrijheid en het geluk kregen een belangrijke betekenis. De mens ontdekte dat hij in staat was de wereld te leren kennen en te analyseren met behulp van het verstand. Dit brengt men ook wel onder het rationalisme, afgeleid van het woord ratio (=rede=verstand).

Als men meer naar de zintuiglijke waarneming gaat kijken, over de kennis en ervaring die men in een leven opdoet, hebben we het over het empirisme; dat rond dezelfde tijd als het rationalisme zijn invloed kreeg.

Het verhaal heeft een duidelijke opvoedkundige strekking waaruit de geest van de verlichting spreekt. Het verstand speelt een belangrijke rol, maar daarentegen zijn er ook personen die zich nog steeds door het geloof laten leiden. De schrijfsters hebben hier een duidelijk onderscheid in gemaakt door bepaalde personen in het verhaal tot deze milieuren te laten behoren en ze door middel van brieven naar elkaar toe te trekken. Hieronder volgt een lijst met de belangrijkste uit het verhaal inclusief de bijbehorende personen:



· De “fijnen” (de strenggelovigen): Benjamin, Brecht (huishoudster van S. Hofland), C. Slimpslamp, S. Hofland

· De “verstandigen” of “redelijken” (verlicht): o.a. de Weduwe Spilgoed-Buigzaam

· De “losbollen” of “frivolen” (te veel vrijheid): heer R. en Jan G.

· De vrienden en vriendinnen: W. Willis, J. Brunier, H. Edeling, A. Willis en A. Brunier



Zoals al gezegd heeft het boek een opvoedkundige strekking, met name doordat de

opvoeding een belangrijk element is van De Verlichting. Vooral vrouwenopvoeding speelt een belangrijke rol: slecht opgevoede meisjes konden later nooit goede moeders worden. Een goede opvoeding zou echter tot vrijheid leiden en uiteindelijk tot een goed huwelijk. Lichamelijke opvoeding, zedelijke opvoeding met “kennisoverdracht”, tucht en gezag waren noodzakelijk voor een goede toekomst. Dit komt ook in het verhaal bij de opvoeding van Sara terug.

Naast de nadruk op de kennis die duidelijk aanwezig is, zijn er ook sentimentele elementen te herkennen. Vooral de heer Hendrik Edeling liet zich naast het verstand ook door het gevoel leiden. Dit kan een soort “vooruitlopen” op de Romantiek van de 19e eeuw genoemd worden. Zo treedt er ook een scheiding op in het verhaal: degene die zich volgens een zekere kennis laten leiden (van de Duitse filosoof Emmanuel Kant) en degene die vanuit hun eigen originaliteit, via de verbeelding, een eigen identiteit willen vinden (De Romantiek).



Betoog Symboliek (zie schema bijlage 2)



Wat Betje en Aagje met hun verhaal naar voren willen brengen, ofwel de hoofdgedachte van het verhaal, luidt: “Het vinden van de vrijheid via de rationele weg; de weg van het verstand ofwel de rede”. Met behulp van het verstand kan de vrijheid gevonden worden. Maar naast deze realistische denkbeelden is er ook sprake van een sentimentele invloed. Men laat zich in het verhaal ook leiden door het gevoel, waarmee de vrijheid bereikt kan worden met het gevoel in plaats van het verstand. Het voornaamste element dat zorgt voor de beïnvloeding van het verstand is vrouwenopvoeding. Met de volgende uitspraak wordt dit kort maar krachtig samengevat: “Kennis is deugd: Wie ’t goede kent zal ’t goede doen”. Door middel van tucht en gezag wordt dit onder andere bereikt. Vooral de opvoeding van de vrouw is belangrijk, omdat ze later een goede moeder moet zijn voor het gezin. Dit leidt tot een optimistische mens en uiteindelijk de vrijheid.

Ook spelen de opvallende karakternamen hierbij een rol: elke individuele naam geeft het ware karakter van de persoon weer en maakt diens plaats in het verhaal duidelijk. Bijvoorbeeld Spilgoed-Buigzaam, Burgerhart, Doorzicht, Degelijk en Redelijk. Deze namen hebben ook een verband met het rationalisme, omdat de objectiviteit van de namen het verstand van de persoon weergeeft. Tenslotte is er nog een typisch ideaal van de achttiende eeuw te herkennen in het vinden van de vrijheid: de verdraagzaamheid ofwel de tolerantie. Dit heeft op een bepaalde manier wel weer met het verstand te maken, omdat men de weg zoekt via de realistische denkbeelden en de objectiviteit. Maar daarnaast heeft de zintuiglijke waarneming de voornaamste betekenis, wat onder het Empirisme valt. Ook hiermee kon de vrijheid bereikt worden als men de wereld maar op een objectieve manier benaderde.

Over het algemeen is vrouwenopvoeding toch het belangrijkste symbolische element in het verhaal, waar de lezer aan het begin van de brievenroman al op attent wordt gemaakt. Zo worden in de voorrede van het boek de “Nederlandsche Juffers voor de gevaren van jonge meisjes gewaarschuwd”. Door onwetendheid en onvoorzichtigheid komen de jonge meisjes vaak in gevaar, waar iets aan gedaan moet worden. Dit verbinden de schrijfsters dan met het belang van de vrouwenopvoeding, dat in het verhaal duidelijk naar voren komt. Het deugdzame leven is belangrijk voor de toekomst en het vinden van de vrijheid.



Beschouwende tekst: Inleving (zie schema bijlage 3)



De schrijfsters van Sara Burgerhart hebben zich goed ingeleefd in het verhaal volgens de eigentijdse opvattingen van de Verlichting. De roman was dan wel in de tijd geschreven dat het verhaal zich ook afspeelde, maar de inleving was er daar om niet minder om. Het is dan ook niet voor niets de beste Nederlandse roman van de achttiende eeuw, en bovendien de eerste Nederlandse briefroman van niveau. Het verbaasde men zich dat de eerste Nederlandse briefroman pas zo laat zijn intrede deed, maar de voornaamste reden daarvoor was dat men bang was voor “moreel verval”. De ervaring leerde dat de hoofdpersonen in sommige briefromans zich zo door hun passies lieten meeslepen, dat de morele aspecten verloren gingen, zoals in veel Buitenlandse romans het geval was. Desondanks werd het een groot succes en kreeg het al gauw een titel als “huiselijke roman” waarmee men later een blik mee terug kon werpen op het huiselijk leven van de achttiende eeuw. Aan de andere kant kwam er oom kritiek omdat het op een typisch “vrouwengenre” zou gaan. Volgend citaat kan dit nader toelichten: “De beminnelijke Burgerhart geeft mij zooveel blijken van een fraait karakter en leidelijk verstand; zij heeft zoovele schoone hoedanigheden, dat ik niet langer mijne liefde voor haar konde verbergen. Ik spreek, kunt gij denken, haar nooit alleen: ik moest dan zoo eene gelegenheid afwachten, waarin ik haar alleen spreken kon ’t Gelu, diende mij” (81e brief, H. Edeling aan C.Edeling). Dit citaat is een kleine greep van de vele romantische gebeurtenissen en gedachten van de personen in de roman. Deze zorgde ervoor, in combinatie met de voorrede en het element vrouwenopvoeding, dat de briefroman bestempeld werd als een vrouwenroman die ook het meest door vrouwen gelezen werd. Het is wel duidelijk dat de schrijvers de elementen van de Verlichting goed verwerkt hadden in de roman, zoals al uitgebreid vermeld bij de symboliek.

Na het korte succes waren ze tevergeefs begonnen aan een tweede roman, waar geen enkele belangstelling voor ontstond. In 1804 zijn ze beiden straatarm gestorven. Op 5 november 1804 overleed Betje en kort daarop, op 14 november 1804 Aagje.



6. De Bibliografie

Voor dit verslag zijn de volgende bronnen gebruikt:



· Literatuur Zonder Grenzen blz. 132 t/m 135, 147 en 150

· Internetsite http://boekverslag.trafficagent.nl/wolf_saraburgerhart/body_wolf_saraburgerhart.htm à zie bijlage 4

· Internetsite http://www.jongerenonline.com/index.php?page=viewtx2&hug=1&style=0&file=phpdata/recensies/kene_saraburg.tx2&filetitle=Deken+en+Wolff%20-%20Sara+Burgerhart à zie bijlage 5

· Internetsite http://www.internetcollege.nl/content/literatuur/tot1920lit/024.htm à zie bijlage 6

· Internetsite http://cf.hum.uva.nl/dsp/ljc/wolfdeke/br081100.htm met citaten vanaf de 81e brief tot en met de 100e brief à zie bijlage 7 voor de 92e brief
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen